M.Moghadampour مهندسی برق - مدیریت پروژه - مهندسی ارزش آخرین مطالب
نويسندگان کار در ارتفاع کلیه اعمالی اطلاق می شود که در ارتفاع 2 متر یا بیشتر ( از سطح پایین تر) انجام می شود و به طور طبیعی درصورت سقوط از آن، افراد دچار صدمه می گرد ند، این ارتفاع می تواند در روی سطح زمین یا زیر سطح زمین باشد. مقررات عمومی : • افرادی که در ارتفاع کار می کنند باید آموزشهای ایمنی مربوط به مقررات کار در ارتفاع، مجوز کار، وسایل حفاظتی، خطرات سقوط، تجهیزات حفاظت از سقوط را طی نموده باشند. • هنگام کار در ارتفاع باید موضوع امداد و نجات افراد در نظر گرفته شود و تجهیزات امداد نجات و افراد امدادگر، نیز پیش بینی شود. • در شرایط جوی خطرناک مانند وزش بادشدید، طوفان، برف و باران، رعد و برق و... از کارکردن در ارتفاع در محیط باز جلوگیری شود. • اگر کار در ارتفاع باید در هنگام شب انجام پذیرد، ضروزی است روشنایی مناسبی تامین شود. • در زمان ساخت و نصب مخازن حتی المقدور باید کار روی زمین انجام شده سپس در ارتفاع مورد نظر انتقال یابد . • سکوهای کاری می با یستی کاملا" تمیز نگه داشته شوند تا از هر گونه لیز خوردن و همچنین پرتاب شدن اشیاءبه پائین جلوگیری شود ممنوعیت کار در ارتفاع کار کردن در ارتفاع برای افرادی که حداقل یکی از شرایط ذیل را داشته باشند ممنوع است و این افراد برای انجام کار در ارتفاع باید مجوز سلامت از پزشک معتمد شرکت اخذ نمایند . 1- سابقه بیماری های قلبی 2- صرع 3- سرگیجه های مکرر 4- بیماری روانی و ترس از ارتفاع 5- بیماری شدید ریوی 6- بیماری های مفصلی شدید 7- کسانی که از داروهای خواب آور استفاده کرده اند. گاردریل: اولین سطح حفاظت از سقوط استفاده از گاردریل ها است که باید در سمت باز سکوهای کاری که در ارتفاع 2 متر یا بیشتر قرارگرفته اند نصب شود. همچنین اگراحتمال داشته باشد که کارکنان هنگام انجام کار در آب، ماشین آلات و در حال کار، فرایند و یا مواد خطرناک سقوط کنند، باید سطح کار آنها در مقابل سقوط افراد حفاظت شود. محوطه هایی که باید حفاظت شوند شامل موارد ذیل می باشد: 1- طبقات و دهانه های باز (گودال ها) 2- بالکن ها 3- بالای تاسیسات 4- پلکان ها و پاگردها 5- سقف/ بام 6- داربست و سایر سکوهای کار 7- راهروها و سطوح شیب دار 8- پل ها مشخصات گاردریل: نرده های حفاظتی باید دارای میله بالایی وسطی و پاخور باشند که با میله ها یا پایه های عمودی محکم نگاه داشته شده باشند، ابعاد و حداقل قطرهای گاردریل به صورت ذیل است: ارتفاع نرده بالایی: بین 91 تا 107 سانتی متر ارتفاع پاخور: حداقل 2/10 سانتی متر و نسبت به کف به صورت عمودی قرار می گیرد. حداقل فاصله میله ها 4/2 متر تجهیزات یاد شده باید محکم به سمت داخلی میله ها وصل شده باشند و پا خور در هر سمت باز سکوی کار یا داربست باید نصب شود. گاردریل حتی الامکان باید درنزدیک ترین وضعیت به لبه سکویی داربست نصب و باید تحمل فشارهایی که احتمالاً وارد می شود را داشته باشد. مانند فشاری که در اثر استفاده از Buggy ها یا Fork lift ایجاد میشود. نکات ایمنی در دسترسی به سقف ها و استفاده از نردبان • پلکان/ بالابر : درصورت امکان برای دسترسی به سطوح بالاتر (سقف) بهتر است از پلکان یا بالابر ها استفاده گردد. • نردبان: در صورتی که پلکان وجود نداشته باشد یا به هر دلیلی لازم باشد برای دسترسی به سطح از نردبان استفاده نمود ضروری است نکات ذیل را در استفاده از نردبان های بلند و سنگین رعایت نمود : 1. نردبان ها باید در شرایط مناسبی باشند. هر روز قبل از استفاده اجزای نردبان را چک کنید. 2. نردبان باید به دیوار بسته شده و محکم باشد. تا بدین ترتیب استفاده از نردبان ایمن باشد. 3. زمینی که نردبان روی آن قرار گرفته است استحکام کافی داشته و هموار باشد. 4. حداکثر شیب زمین 16 درجه باشد( پایه های نردبان را با وسیله مناسب تراز کنید) 5. شیب نردبان حداقل 3 به 1 بوده و حداکثر از شیب 4 به 1 تجاوز ننماید. 6. بالای نردبان باید حداقل 90 سانتی متر بالاتر از سقف قرارگیرد. 7. حداکثر طول نردبان 20 متر می باشد و نباید از آن تجاوز نماید. 8. نردبان نباید در مجاورت برف، آشغال، خاکروبه، یخ و سایر مواد لغزنده قراراگیرد. 9. کف پایه های نردبا تمیز بوده و لیز نباشد 10. نردبانهای عمودی باید مجهز به قفسه یا تجهیزات بالارونده باشند و و در فواصل کمتر از 9 متر دارای سکو باشند. 11. فرد نباید هنگام بالارفتن یا پایین آمدن از نردبان تجهیزات یا موادی را به همراه خود حمل نماید. 12. همواره 3 نقطه از بدن شما باید با نردبان تماس داشته باشد (2 پا و یک دست یا دو دست و یک پا). دریچه ها: برای تمام دهانه ها دریچه ها و گودالهایی که درپوشموقت یا دائم ندارند باید گارد ریل نصب گردد. و اطراف محوطه انجام کار را با نوار از سایر مناطق مشخص نمود تا سایر افراد از خطرات و انجام کار در آن محل اطلاع یابند. وقتی برای پوشاندن روی دریچه ها از درپوش موقت استفاده می شود این در پوش باید حداقل 15 سانتی متر از لبه های خارجی دریچه را بپوشاند. در صورتی که درپوس دریچه دائمی باشد با ید توجه داشت که در تمام مدت انجام کار درپوش بسته نگاه داشته شود . درصورتی که احتیاج باشد دریچه در هنگام انجام کار باز نگاه داشته شود باید اطراف آن گارد ریل نصب گردد. باید توجه داشت که در انتهای کار یعنی زمان جمع کردن گاردریل ها باید فرد به تجهیزات شخصی حفاظت از سقوط مجهز باشد. سیستم حفاظت از سقوط: در صورتی که حذف خطر سقوط هنگام کار در ارتفاع امکان پذیر نباشد لازم است از تجهیزات حفاظتی مناسب استفاده کرد. دو نوع اصلی این سیستم های حفاظت عبارتند از: 1- سیستم حفاظت شخص از سقوط 2- سیستم محدود کننده های دامنه حرکت (تثبیت موقعیت) زمانی که شما در معرض خطر سقوط از ارتفاع هستید و گاردریل یا حفاظ های دیگر موجود نباشد شما باید از سیستم های شخصی حفاظت از سقوط یا محدود کننده های دامنه حرکت استفاده کنید به یاد داشته باشید خطر سقوط از ارتفاع شامل موارد ذیل است: • ارتفاع بالای 2 متر • کار بالای ماشین آلات در حال کار • احتمال سقوط در آب یا سایر مایعات • احتمال سقوط در مواد خطرناک سیستم حفاظت شخصی از سقوط: سیستم حفاظت شخص از سقوط، رایج ترین سیستم حفاظت از سقوط است که در زمان سقوط فرد پس از اینکه چند فوت سقوط می کند او را متوقف می نماید. این سیستم عموماً شامل اجزا ذیل است: • جلیقه تمام بدن (مورد تایید CSA) • تسمه همراه با قلاب قفل شونده یا گیره های دی شکل • قلاب طناب نجات • طناب نجات • تکیه گاه طناب نجات تکیه گاه (نقطه اتصال ) طناب نجات طناب های نجات: طناب نجات، کابل یا طناب انعطاف پذیری است که به یک نقطه اتصال و سیستم شخصی حفاظت از سقوط، تسمه یا تجهیزات کاهنده سرعت وصل شده است. یک طناب نجات عمودی به صورت عمودی به نقطه اتصال وصل شده و باید قابلیت تحمل5000 پاوند را داشته باشد و باید مستقیماً به جلیقه تمام بدن،زنجیر یا تجهیزات کاهنده سرعت وصل شود و تنها یک کارگر اجازه دارد به طناب نجات عمودی متصل باشد. یک طناب نجات افقی به دو نقطه اتصال وصل شده و باید به ازای هر کارگری که به آن متصل شده، قابلیت تحمل5000 پاوند را داشته باشد.اگر طناب نجات افقی همزمان برای بیش از یک کارگر مورد استفاده قرار گیرد، باید در نصب و طراحی آن دقت بسیاری به عمل آید. تمامی طنابهای نجات باید از بریدگی و خراشیدگی محافظت شوند و از به کار بردن طنابهای نجاتی که از رشته های طبیعی ساخته شده اند پرهیز کنیم. اتصال طنابهای نجات عمودی به ستون یا تیرآهن: برای اتصال طناب های نجات به ستون دو راه وجود دارد. می توان طناب نجات را زمانی به بالای ستون متصل کرد که ستون هنوز روی زمین قرار دارد و در صورتی که ستون در جای خود نصب شده باشد وشرایط اجازه می دهد، باید از نردبان یا سکوهای بالارونده استفاده شود تا به بالای ستون و نقطه اتصال (تکیه گاه) دسترسی پیدا کرد. درصورتی که لازم نباشد برای انجام کار از محل کار حرکت کرد، می توان زنجیر جاذب شوک را با یک آداپتور به تیرآهن بالای سر وصل کرد. اگر دامنه حرکت فرد در محل کار زیاد باشد میتوان با استفاده از ترالی یا( اگر ریسک نوسان هنگام سقوط زیاد نباشد) از طناب نجات شخصی شرایط ایمن را فراهم کرد. با حرکت کردن به این طرف و آن طرف تکیه گاه یا افزایش طول طناب نجات ریسک نوسان در هنگام سقوط افزایش می یابد. اگر فرد سوقط کند به پایین نقطه اتصال(تکیه گاه) از پشت آهن آویزان می شود بدین ترتیب زمانی که حرکت نوسانی انجام می دهد می تواند اشیائ موجود در سطوح پایین تر، را با دست خود بگیرد با استفاده از طناب نجات کوتاه میتوان از خطر نوسان هنگام سقوط جلوگیری کرد. نصب و استفاده از طنابهای نجات افقی قبل از نصب تیرآهن های ساختار فلزی، باید محل اتصال طناب های نجات افقی را روی آن انتخاب کرد و طناب نجات افقی را نصب نمود. در بعضی از طناب های نجات افقی از I Beam flange clamps و یک جهت ستون برای نگهداشتن طناب افقی استفاده میشو. بعد از اینکه تیر آهن جایگذاری و نصب شد شما می توانید طناب نجات را بایک تسمه جذب شوک یا طناب نجات شخصی متصل کنید. بعد از اینکه تیرآهن ها روی ساختار فلزی نصب شدهاند نیز شما می توانید طناب های نجات افقی را نصب کنید. ولی در اجرای ساختاری آن باید نقاطی برای اتصال(تکیه گاههای) مطمئنی مانند دستگیره یا سوراخ های Punch شده وجود داشته باشد .باید توجه داشت کارکنانی که طناب های نجات را نصب و متصل می کنند نیز باید در مقابل سقوط از ارتفاع محافظت شوند. برای این کارمی توان از سکوی کار بالا رونده استفاده نمود یا با طناب های نجات عمودی که قبلاً به بالای ستون نصب شده اند آنها را حفاظت کرد. هر کارگر می تواند با یک قلاب طناب و سیستم شخصی حفاظت در مقابل سقوط به یک طناب نجات عمودی متصل شود. قلاب طناب یک ابزار کاهنده سرعت است که با کارگر در طول طناب نجات عمودی حرکت می کند و هنگام سقوط طناب نجات را به طور خودکار قفل می نماید. • نقاط اتصال طناب های نجات افقی باید تحت نظارت یک شخص ذیصلاح قابلیت به ازای هر کارگری که به آن وصل شده، تحمل حداقل5000 پاوند را داشته باشد یا باید ضریب ایمنی حداقل دو باشد. (دو برابر ضربه ای که در اثر سقوط ایجاد می شود.) • شخص ذیصلاح: کسی است که با دانش وسیع آموزش و تجربه به خوبی قابلیت خود را برای حل مشکلات مربوط به این موضوع خاص عملیات یا فرایند نشان داده باشد به علاوه یک فرد ذیصلاح در محل کار برای تایید کیفیت یا تناسب طنابهای نجات افقی حضور داشته باشد. سیستم محدود کننده دامنه حرکت: این سیستم ها با محدود کردن دامنه حرکت کارکنان آنها را از از نزدیک شدن به پرتگاه ها و لبه های حفاظت نشده جلوگیری می کنند طوری که نتوانند به لبه های حفاظت نشده نزدیک شوند و بدین ترتیب از سقوط پیشگیری می نمایند. این سیستم ها باید طوری تنظیم شوند که به کارکنان اجازه می دهد تنها تا محدوده مشخصی بتوانند حرکت کنند و زمانی که فرد به لبه های باز، دهانه ها و پرتگاهها نزدیک شود فرد را عقب نگاه می دارد و از سقوط او جلوگیری می کند . این سیستم ها عموما" از اجزا ذیل تشکیل شده اند: • جلیقه تمام بدن (مورد تایید CSA) • تسمه همراه با قلاب قفل شونده یا گیره های دی شکل • قلاب طناب نجات • طناب نجات • تکیه گاه طناب نجات در اغلب موارد شکل استفاده از این سیستم ها این است که قلاب طناب نجات باید همواره قابل تنظیم باشد که اجازه دهد کارکنان در زوایای مختلف حرکت کنند برای حل این مشکل می توان از طناب های نجاتی استفاده کرد که دامنه حرکت را برای هر فرد محدود می کند. (طناب های نجات شخصی) باید توجه داشت که این سیستم ها نمی توانند حفاظت را به طور کامل تامین نمایند زیرا طول طناب نجات معمولاً به خوبی انتخاب نمی شود. برای مثال اگر طول این طناب های نجات بیشتر از فاصله تا نزدیک ترین پرتگاه باشد، احتمال سقوط کارگری که به آن سمت حرکت می کند وجود خواهد داشت. با وجود اینکه ممکن است نتواند از سقوط جلوگیری کند، ولی قادر است قبل از اینکه کارگر روی زمین یافته سقوط او را متوقف نماید. طناب های نجات شخصی از این طناب ها در ساخت و ساز به طور عمدتاً استفاده می شود تا از سقوط کارکنان جلوگیری شود. این طناب ها به گونه ای عمل می کنند که به کارگر اجازه می دهد به آرامی حرکت کنند اما هنگامی که طناب ناگهان کشیده شود، قفل می کنند که در حقیقت با این عمل قصد دارد سقوط را متوقف نماید. بازرسی تجهیزات کار در ارتفاع : سیستم های حفاظت از سقوط تنها زمانی می توانند به خوبی از سقوط و مرگ و میرهای ناشی از آن جلوگیری کنند که از آنها به خوبی استفاده شده باشد استفاده صحیح شامل بازرسی این تجهیزات می شود و زندگی شما به این مسئله بستگی دارد. جلیقه نجات (هارنس): • بر چسب یا مشخصات ارائه شئه توسط تولید کننده جلیقه نجات را کنترل کنید. اغلب عمر مفید جلیقه 5 سال است در صورتی که مشخصات مذکور وجود نداشته باشد از جلیقه استفاده نکنید. • بریدگی، ساییدگی، پارگی دوخت ها و هر گونه آسیب به نوارها و بندهای جلیقه را بررسی کنید و اطمینان حاصل نمایید که جلیقه کاملاً سالم است همچنین کنترل کنید که در اثر حرارت یا مواد شیمیایی آسیبی به جلیقه وارد نشده باشد. • قطعات فلزی جلیقه را کنترل کنید تا هیچگونه خمیدگی، شکستگی، ترک و لبه های تیز و برنده نداشته باشد. تمام قطعات فلزی باید به سادگی حرکت کنند تا به خوبی قابل تنظیم باشند. • در محل هایی که قطعات فلزی به جلیقه متصل شده است بازرسی کنید تا هیچگونه پوسیدگی، بریدگی فرسودگی الیاف وجود نداشته باشد. • حلقه های D شکل را بررسی کنید تا خم شدگی، ترک، لبه های تیز و آسیب های ناشی از مواد شیمیایی یا حرارت در آن وجود نداشته باشد. • اطمینان حاصل نمایید که در محل اتصال حلقه های D شکل هیچگونه ترک، آسیب دیدگی ناشی از حرارت یا نواقص دیگری وجود نداشته باشد و امکان حرکت و تغییر محل حلقه های D شکل وجود نداشته باشد. تسمه (Lanyard) عمر مفید تسمه ها اغلب 5 سال است، بنابراین برچسب مشخصات زمان تولید آن را قبل از هر بار استفاده چک کنید. هرگونه ساییدگی، فرسودگی الیاف، بریدگی، علائم کشیده شدگی بیش از حد و آسیب های شیمیایی را در تسمه جستجو کنید و اطمینان حاصل نمایید که تسمه عاری از موارد مذکور باشد. همچنین بررسی کنید که هیچگونه ترک، خرابی یا پیچیدگی در اجزا فلزی متصل به آن وجود نداشته باشد. حداقل هر سه ماه یک بار تسمه ها باید توسط شخص فنی ذیصلاحی بازرسی و ایمن بودن آن مورد تائید قرار گیرد و در صورت مشاهده عیب و نقص تعمیر و در غیر این صورت از سرویس خارج گردند. ابزار جاذب شوک (Shock absorber) ابزار جاذب شوک باید دارای برچسبی باشد که تاریخ آخرین بازرسی آن را نشان دهد. اگر این برچسب گم شده یا وجود ندارد، ابزار را به سوپروایزر خود ارجاع دهید تا او سلامت ابزار را تایید نماید. قلاب • قلاب را کنترل کنید و اطمینان حاصل کنید که هیچگونه ترک، خورگی و سوراخ در سطح آن وجود نداشته باشد. • اطمینان حاصل کنید که نوک قلاب و چشم آن سالم بوده آثار هیچگونه خم شدگی و پیچیدگی در آن وجود ندارد. • بررسی کنید که مکانیسم قفل کردن قلاب به خوبی کار می کند به طوری که پس از ورود جسم درون قلاب، امکان خارج شدن آن وجود نداشته باشد. • اطمینان حاصل کنید که فلز شیطانک قدرت کافی داشته و شیطانک را به طور محفوظ و ایمنی کنارنوک قلاب نگاه می دارد. • شیطانک را فشار دهید و سپس رها کنید و پس انجام این کار شیطانک باید درون نوک قلاب قرار گیرد. • قلاب طناب • اطمینان حاصل کنید که قلاب طناب در جهت درست نصب شده باشد. در بسیاری از قلاب ها جهت درست با یک فلش نشان داده شده است. • اطمینان حاصل کنید که از طناب نجات با سایز مناسب استفاده شده است و سایز لازم روی قلاب درج شده است. • قلاب را روی طناب محکم کنید قلاب را محکم پایین بکشید توجه داشته باشد قلاب پس از اینکه 30 سانت پایین آمد باید قفل شود. طناب نجات (Life line): • حداقل قطر طناب 16 میلی متر است و از جنس پلی پروپیلن یا موادی با مقاومت بالا مشابه ساخته شده است. قبل از نصب طناب نجات باید سراسر طناب مورد بازرسی قرار گیرد و وجود هرگونه بریدگی، پوسیدگی و آسیب های ناشی از حرارت و مواد شیمیایی در آن بازرسی گردد. علائم کاهش قطر طناب، نشان می دهد که طناب قبلاً درگیر حادثه سقوط بوده است و باید از استفاده مجدد آن اجتناب کرد. تکیه گاه یا نقطه اتصال طناب نجات (Life line Anchorage): • اطمینان حاصل کنید که طناب های نجات به طور ایمنی به نقطه اتصال محکمی که حداقل بتوان فشار 5000 پاوند را تحمل کند، وصل شده باشد. • در صورت امکان به یک نقطه اتصال فقط یه طناب نجات وصل کنید. • هیچگاه طناب نجات را به موادی وصل نکنید که در زمان استفاده ممکن است جابجا شوند. همچنین طناب نجات را به میل گردهای آویزان وصل نکنید مگر اینکه طول کافی و مقاومت مناسب داشته باشند. در مورد آموزش حفاظت در مقابل سقوط از ارتفاع باید چه چیزی را بدانیم: کارکنانی که ساختار فلزی را نصب کننده می کنند باید به خطرات موجود در شغل و تجهیزات حفاظتی که باید برای کنترل خطرات مورد استفاده قراردهند کاملاً آشنا باشند. اطمینان حاصل کنید افرادی که قرار است در ارتفاع بالای 2 متر از یک سطح فعالیت کنند باید آموزش های زیر را دیده باشند: • محیط کار خود را بشناسد و نسبت به خطرات سقوط از ارتفاع کاملا آگاه باشند. • برای به حداقل رساندن مواجهه با خطرات سقوط از ارتفاع از روش های اجرایی مناسب استفاده نمایند. • تجهیزات حفاظت از سقوط مناسبی را به طناب نجات وصل کنند و از آنها به درستی استفاده نمایند. • تکنیک های اتصال و tie – off مناسب را بدانند. • فواصلی که در آن سقوط امکان پذیر نیست را برآورد کند. • به روشهای خود امدادی و تکنیک های حفاظت در مقابل سقوط آشنا باشند. کارکنانی که خطرات سقوط را نمی شناسند و یا از تجهیزات حفاظت در مقابل سقوط به خوبی استفاده نمی نمایند خود و سایر همکارانشان را در معرض ریسک قرار می دهند. اجتناب از این کار را به آنها گوشزد کنید. نکاتی که برای آمادگی در شرایط اورژانس باید بدانیم: سیستم های حفاظت در مقابل سقوط طوری طراحی شده اند که مواجهه کارگران با خطر سقوط را به حداقل برسانند و در صورت سقوط نیز ریسک صدمات وارده به آنها را کاهش دهند. با این وجود کارفرمایان باید اطمینان حاصل نمایند که در صورت سقوط کارکنان، مراقبت های پزشکی و خدمات اورژانس فوراً به آنها ارائه می شود. روش های اجرایی اورژانس باید افراد کلیدی امداد پزشکی و نجات، روش های اجرایی ارتباطات اورژانس، روش های توان بخشی (بازیابی) و ملزومات کمک های اولیه به خوبی مشخص نمایند. کارگران برای دریافت خدمات اورژانس می توانند از شماره 115 استفاده کنند ولی اغلب کارکنان اورژانس 115 برای نجات کارگران معلق شده توسط سیستم شخصی حفاظت از سقوط آموزش های لازم را ندیده اند.به همین دلیل روش های اجرایی اورژانس باید اطمینان حاصل نماید که نجات این کارکنان معلق فوراً امکان پذیر است. باید توجه داشت که وجود شماره 115 در روش تجرایی از انجام عملیات نجات فوری اطمینان نمی دهد. شما می توانیداز در شرکت خود رهنمودهای زیر برای ایجاد روش اجرایی اورژانس استفاده نمایند. قبل از اینکه کار در سایت شروع شود: آتش نشانی و اورژانس را از شرایط سایت که ممکن است نیاز به عملیات امداد داشته باشد مطلع کند. • روش های اجرایی امداد را مستند کنید و اطمینان حاصل کنید که در محل کار وجود دارد. • شماره تلفن اورژانس و آدرس ان را در محل کار نصب کنید. • نزدیکترین راههای ورود و خروج به سایت را توسط تابلو علامت گذاری کنید. • اطمینان حاصل کنید که مسئولین امداد به تجهیزات بازیابی مانند جرثقیل، نردبان و ... دسترسی دارند. در هنگام کار: • تجهیزاتی که می توان از آنها برای امداد و نجات و یازیابی استفاده کرد مانند نردبان ها، لیفت تراک ها، Aerial life ها را شناسایی کنید. • از آنجائی که ممکن است تجهیزات مکرراً در کراحل انجام کار تغییر کنند، همواره لیستی از تجهیزات موجود در سایت را تهیه کنید. • در صورتی که فعالیت های کاری تغییر نمایند طرح واکنش در شرایط اضطراری را بازنگری و به روز کنید. اگر شرایط اضطراری به وجود آمد: • با شماره 115 و یا سایر شماره هایی که در طرح واکنش در شرایط اضطراری درج شده است تماس بگیرید برای مسئولین امداد محل دقیق حادثه دیده باید مشخص شود تا بتوانند امدادگران را مستقیماً به صحنه حادثه اعزام کنند. • اطمینان حاصل کنید که تنها افراد ذیصلاح برای انجام نجات اعزام می شوند. • از ورود سایر افراد به محل حادثه که عملیات امداد در آن انجا می شود جلوگیری کنید. • درصورت امکان با حادثه دیده صحبت کنید و از شرایط او اطلاع حاصل کنید. • اگر حادثه دیده در دسترس است، شرایطی راحتی برای او تامین کنید و علائم حیاتی او را چک کنید. درصورت لزوم احیای قلبی- ریوی و اقدامات لازم برای جلوگیری از خونریزی برای حادثه انجام دهید. تحقیقی بر حوادث: - حوادث بزرگ و مرگ و میر ها را ظرف مدت 3 ساعت مطابق با دستوالعمل گزارش دهی حوادث به مدیرت بهداشت ایمنی و محیط زیست شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران گزارش کنید.. - تمام تجهیزاتی را که در ایجاد موثر بوده اند را شناسایی نموده و آنها را تا تکمیل تحقیقات از سرویس خارج نمائید. - اشتباهاتی که رخ داده است (و در ایجاد حادثه موثر بوده است) را مرحله به مرحله ثبت کنید. - روش اجرایی حفاظت از سقوط را بازنگری کنیدو مشخص کنید که چگونه این روش اجرایی می تواند تغییر کند تا دیگر حوادث مشابهی رخ ندهد و بر آن اساس روش اجرایی را تصحیح کنید. - از فرد ذیصلاحی جهت تست دستگاههایی که موجب حادثه شده اند استفاده کنید. اگر تجهیزات خراب شدهاند آنها را تعمیر یا تعویض کنید اگر علت ایجاد حادثه دستگاه بوده است تعیین کنید که چرا و چگونه موجب حادثه شده است. تورهای ایمنی تور ایمنی از شبکه توری، چارچوب و اجزاء متصل شونده تشکیل شده است. این سیستم معمولاً برای حفاظت افرادی استفاده می شود که در ارتفاع بیشتر از 25 فوت از سطح ایمن کار می کنند. حداکثر فاصله مرکز یک حفره تا مرکز حفره مجاور 6 اینچ بوده و نباید از آن تجاوز نماید.تور ایمنی باید در نزدیکترین فاصله از سطوح کار و حداکثر با فاصله 30 فوت زیر ارتفاع سطح کار نصب شود. تور بایدبتواند وزن یک کیسه 400 پوندی شن با قطر حدود 30 اینچ که از سطح کار(برای آزمایش)سقوط نماید را داشته باشد. باید توجه داشت که درانجام این آزمایش تور نباید با اجسام زیر آن یا سطوح دیگر تماس پیدا کند . لبه های بیرونی تور ایمنی میبایست حداقل هشت فوت از لبه های سطوح کاری دورتر قرار بگیرند. یعنی حداقل فاصله لبه سطح کار تا کناره های تور، بسته به اینکه تور در چه فاصله ای از سطح کاری در زیر آن بسته شده باشد، تغییر می کند. کمترین فواصل در جدول زیر نشان داده شده است. فواصل افقی و عمودی تور ایمنی نسبت به سطحی که روی آن کار انجام می شود. فاصله تور تا سطح کار حداقل فاصله افقی لبه سطح کار با لبه بیرونی تور تا 5 فوت 8 فوت 5 تا 10 فوت 10 فوت بیش از 10 فوت 13 فوت تورهای ایمنی را می بایست بصورت هفتگی مورد بازبینی و بازرسی قرار داد. و در صورت وقوع رویدادهایی که احتمال می رود به تور صدمه وارده آورده باشد نیز لازم است صحت و سلامت تور بررسی .و تایید شود. در صورت مشاهده هرگونه عیبی تورهای معیوب و یا قطعات صدمه دیده را باید تعویض کرد. قبل از شروع شیفت بعدی کار حتماً باید اجسام و تکه های پرتاب شده بر روی تورایمنی را جمع آوری نمود و تور را تمیز کرد. داربست و ایمنی کار بر آنها مشخصات ساختمانی و اجزاء داربست به طور کلی همه داربست ها دارای یک سری پایه های عمومی هستند که به آنها میله عمودی میگویند. میله های عمودی توسط یک سری میله های افقی به هم وصل می شوند که آنها تیر افقی میگویند. میله های عمودی و تیر های افقی توسط میله های ترانسام به هم وصل می ششوند که بر تیر های افقی عمود هستند (میله عمودی بر نمای ساختمان ) . از آنجایی که وزن کل داربست روی پایه های عمودی وارد می شود لازم است زمان نصب داربست، پایه های عمودی روی زمین محکمی قرارگیرند در صورت سست بودن زمین نرم لازم است از یک ورقه فلزی استفاده شود، که به وسیله پیچ یا میخ ها محکم به زمین متصل شوند تا از لیز خوردن داربست جلوگیری نماید.. اتصالات داربستها 1. کوپلرها برای بستن میله های داربست از بست هایی به نام کوپلر استفاده می شود که انواع آن به شرح زیر است: الف)کوپلر قائم که برای وصل کردن دو میله عمود بر هم و متصل کردن تیر های افقی استفاده می شود . ب)کوپلرPutlog که برای اتصال تیر های افقی به میله های ترانسام استفاده می شود و به طور کلی به هر میله ای که یک سرش در ساختمان مهار شده و یک سرش آزادباشد هم گفته می شود. PUTLO نکته مهم اینکه از این وسیله نباید برای اتصال میله های عمودی استفاده شود زیرا استحکام کافی ندارد. ج)کوپلر گردان که برای بستن دو لوله در هر زاویه ای از آن استفاده می شود. د)کوپلر آستینی که برای وصل کردن دو میله نزدیک به هم به صورت نوک به نوک از آن استفاده می شود. • قبل از بستن آنها باید چک شود تا عاری از هرگونه آسیب دیدگی و زنگ زدگی باشد و پیچ و مهره ها نباید هرز باشند. • اتصالات باید بطور منظم تمیز شده و با ماده نگهدارنده پوشانده شوند. • کوپلرهای معیوب و صدمه دیده باید تعمیر شوند یا اسقاط گردند . • رزوه های اتصالات باید با محافظ مناسب بطور کامل پوشانده شوند. • کوپلرهای آستینی باید بنحوی در داربست قرار گیرند که در داربست ضعف ایجاد نکنند. • اگر داربست بعد از بر پا شدن تعادل و استحکام کافی نداشت باید با مهار بندی متقاطع که به صورت قطری میله های عمودی را به تیرهای افقی وصل می کند یا مهار بندی موازی که میله های موازی با ترانسام ها هستند مهار داربست را تقویت کرد . 2. بستهای داربست بستها برای حفظ یکپارچگی و ثابت داربستها به کار برده می شوند و اتصال قسمتهای مختلف داربست به ساختمان یا سازه را بر عهده دارند. بست گذاری باید در فواصل کمتر از 6m بطورمتناوب تکرار شود .زمانی که داربست در معرض ارتعاش یا نیروی دیگر قراردارد لازم است این بست ها با فواصل کمتری تکرار شوند و چنانچه فشارهای وارده قابل ملاحظه باشند ممکن است لازم باشد داربستها در فواصل 3.3m محکم شوند. الف)بست نوع Reveal در این نوع بست یک لوله متصل به بدنه اصلی داربست در بین فضای خالی پنجره یا درگاهها محکم می شود . برای مواقعی که احتمال ایجاد ارتعاش و درآمدن داربست وجود دارد مثل مواقعی که از بالا بر استفاده می شود ویا هنگام حمل بارهای سنگین با داربست مثل حمل مصالح ساختمانی این نوع بست توصیه نمی شود. در حدود 50% بستهای داربست را می توان از نوع Reveal استفاده کرد اما حداقل 50% باقیمانده باید از نوع فیزیکی باشد. ب)بست فیزیکی بستهایی هستند که از یک طرف به داربست وصلند و از طرف دیگر به پشت دیوارهایی می روند که داربست در کنار آن نصب شده است . در مکانهایی که امکان ایجاد شکاف در دیوار وجود ندارد میتوان با ایجاد سوراخهای کافی در دیوار به هدف رسید و بعداً این سوراخها را پر کرد. ج)بست نوع Buttress این نوع بستها در جاهایی که امکان استفاده از بستهای نوع Reveal یا Physical وجود ندارد مثل انتها های سه گوش دیوار و دیگر محلهای تماس کارگران با ساختمان یا مواقعی که فضای قابل دسترس به دلیل مداخله در کار و یا ایجاد مزاحمت قابل استفاده نباشد، بهکار میرود. د)بست نوع پیچ مهره ای Rawl Bolt Ties این نوع بست نیز به جای بستهای physical یا Reveal در مکانهایی که نمی توان آنها را بکار برد، استفاده می شوند و این مزیت را دارند که میتوان از آنها (بستهای پیچ مهره ای ) بعنوان نقاط مهار برای استفاده های بعدی کمک گرفت. مشخصات تخته های داربستها - الوارها باید عاری از هرگونه بریدگی،شکاف،ترک،خمیدگی،پیچیدگی و یا آلودگی به روغن باشند. - الوارهای مورد استفاده در ساخت سکوهای کاری باید بر روی میله های عرضی قرار گیرند. - فاصله بین میله های عرضی حمایت کننده از الوار با توجه به طول و ضخامت الوار تعیین می شود. در عمل برای الوارهای به ضخامت 38 میلی متر و طول 9/3 متر از چهار میله حمایتی استفاده می شود. - به منظور جلوگیری از لغزیدن الوار، انتهای الوارها باید به میله های عرضی حمایتی بسته شوند. - لبه جلویی سکوهای کاری تا سطح کار نباید بیش از 36 سانتی متر فاصله داشته باشد مگر نرده حفاظتی در جلوی سکوی کاری نصب شده باشد و یا از وسایل حفاظت در برابر سقوط استفاده شود. - سکوی کاری بایستی حداکثر 60 سانتی متر بیش از دو انتهای محل کار امتداد یابد. - حداقل عرض سکوی کاری 85 سانتی متر می باشد و حداقل عرض الوارها برای تشکیل این سکوی کاری 225 میلی متر می باشد. - بخشهای اضافی الوارها که از سکوی کاری و میله های عرضی حمایتی خارج شده اند، باید توسط حفاظهای مناسب، به گونه ای از سکوی کاری جدا شوند که امکان رفتن افراد بر روی آنها نباشد. - هر الوار نباید بیشتر از 45 سانتی متر از میله های عرضی حمایتی زیرین خارج شود. بار گذاری بر روی الوارها باید به طور یکنواخت ودر حد توصیه شده برای الوار باشد . مشخصات محل استقرار داربستها می بایست در سطح صلب و محکم نصب شوند.لذا باید نکات ذیل جهت استقرار ایمن داربست رعایت شود: الف) زمین محل استقرار نباید سست باشد. ب) استقرار داربست برروی دریچه ها و کانال تاسیسات ممنوع است. ج)از تخته های زیر ساز استفاده شود. د)پایه هاحتما بر روی زیر پایه قرار گیرند و به هیچ وجه مستقیما روی زمین قرار داده نشوند. ه) در محل عبور و مرور افراد و ماشین آلات قرار نگیرد. بر پا کردن داربستها • داربست ها در سطوح هموار در این ساختار دو لوله موقت بکار میرود که هر دو میتوانند تا موقع بر چیدن داربست باقی بمانند. 1- دو لوله موازی هم قرار داده می شوند. 2- اولین لوله اصلی کناری دو لوله را به هم وصل می کند. 3- لوله های ترانسام و لوله های عمودی به هم وصل می شوند. 4- در انتهای دیگر هم به همین شکل عمل می شود. 5- تیر های افقی دوم نیز وصل می شود. 6- لوله پایینی هم وصل می شود. 7- ترانسام و لوله های میانی نیز به هم وصل می شوند. - لوله های عمودی میانی و لوله های ترانسام به هم وصل می شوند - لوله های ارتباطی ترانسام تیر های افقی بهم وصل می شوند. - ترانسام های اصلی روی لوله های کناری بالا این ثابت می شوند - بادبند روی کارثابت می شود - پس از شاغول کردن لوله ها، از پایین ثابت می شوند. • داربست درشیب بیش از 10 درجه: - حفاظ (یا دستگیره ) باید حداقل 0.9m از پشت بام بالاتر باشد و از تخته محافظ پایینی داربست حداقل 0.7m بالاتر باشد. - تخته پا خور(Toe board ) به اندازه 430mm بالا تر از پشت بام قرار گیرد. خطرات کار با داربست ها 1. نقایص کوپلرها - خوردگی، صدمه به روزوه ها،کجی پیچها - کوپلینگهای خیلی کهنه با ستونهای نگهدارنده کج - پین های کهنه کوپلرها بایستی با وزنه lb1400 تست ضربه شده باشند 2. نقایص تختههای داربست - تخته ترک خورده یا دارای شکاف طولی - تخته آغشته به روغن یا مواد شیمیایی - تخته های آسیب دیده و یا خیلی کهنه - تخته دارای میخ زاید - تخته تاب برداشته و یا از شکل افتاده - تخته ای که تسمه صدمه دیده داشته باشد. 3. نقایص در لوله داربستها - لوله خمیده و ضربه دیده - لوله خورده شده - لوله ترک خورده یا دارای شکاف طولی - سر لوله ناصاف یا قارچی شکل - لوله نامناسب مثل لوله خیلی نازک،طویل،لوله ساخته شده از مواد نامناسب لوله ایمنی داربستها 1.نکات عمومی - عرض Transom حتماً باید کاملاً از چوب پوشانده شود و تخته ها باید به هم بسته شوند و هم چنین به خود داربست نیز باید بسته شوند. - اگر جایی قرار است از دو تخته در امتداد هم استفاده بشود باید لبه دو تخته روی هم قرار گیرد و به هم بست بشوند. به تخته هایی که روی داربست گذاشته می شود Plank می گویند. - تخته ها نباید ترک خوردگی، گره خوردگی،پوسیدگی و تاب خوردگی داشته باشند و همچنین نباید شکم داده باشند. معمولاً عرض تخته ها را با توارهای فلزی می پوشانند تا آسیب نبینند. - ارتفاع اولین ردیف تیرهای افقی از زمین بین 4/1 تا 6/2 متر است و فاصله بین تیرهای افقی اول با دوم بین 4/1 تا 1/2 متر است . - فاصله دو استاندارد بین 8/1 تا 7/2 متر است. - هر چقدر فاصله بین ترنسام بیشتر باشد تخته ها شکم میدهند و خطرناک است به همین خاطر برای هر تخته 9/3 متری حداقل 4 ترنسام باید زیر آن قرار بگیرد. - برای دسترسی به سکوی کار حتماً باید راه های ایمن در نظر گرفته شود که شامل استفاده از نردبان یا راه های داخلی ساختمان می باشد. - نردبان داربست ها باید دارای تمام نکات ایمنی باشد. - سکوی داربست حتماً باید حفاظ گذاری شود و همه نکات ایمنی در آن رعایت شود . - در مورد داربست های متحرک باید نکات زیر رعایت شود: 1- چرخ این داربست ها حتماً باید امکان قفل شدن داشته باشد. 2- به هیچ وجه نباید کسی روی داربست متحرک باشد و آنرا تکان داد. 3- در داربست متحرک برای دسترسی به سکوی کار باید از پلکان دائمی استفاده شود که در داخل داربست کار گذاشته شود البته به صورت عرضی تا از استحکام بیشتری برخوردار باشد. - موقع نصب ترنسام به تیرهای افقی همیشه ترانزام باید بالاتر وصل شود. - حداقل فاصله داربست از کابل برق باید 5 متر باشد. - داربست همواره باید به خود ساختمان نصب شود که به صورت زیر است: - لوله های مورد استفاده در داربست حتماً باید سالم باشند و به هیچ وجه نباید دارای پوسیدگی ترک و خم باشد و سر لوله ها نباید پخ شده باشد. - میله های عمودی داربست به هیچ وجه نباید روی آجر و بلوک گذاشته شود و همچنین روی جاهای گودی نباید گذاشته شود زیرا ممکن است Plate سوراخ شود و لوله استاندارد پایین برود. - هنگام انبار کردن میله ها نباید آنها را روی زمین گذاشت و باید اطراف آنها را چهار چوب استفاده شود و در کنار آنها از گوه استفاده شود. - داربست هایی که بیش از 4متر از کف زمین ارتفاع دارند باید نرده گذاری شود و ارتفاع نرده باید بین 1 تا 2/1 متر باشد. - از داربست ها نباید به عنوان انبار مصالح ساختمانی استفاده شود. - مقاومت کلیه اجزاء و تکیه گاه ها باید حداقل 4 برابر حداقل بار مورد نظر پیش بینی شده باشد. - قسمت هایی از داربست که دارای کابل یا طناب می باشند و احتمال اصطکاک با بدنه داربست را دارند باید برای جلوگیری از بریدگی و سائیدگی بین آنها و بدنه داربست بالشتک گذاشته شود . - فاصله مهار پایه های داربست به ساختمان باید 1 متر باشد. داربستها باید بر اساس موارد مندرج در این دستورالعمل و توسط افراد ذیصلاح و آشنا به عملیات داربست گذاری نصب شوند. 1- کلیه عملیات مونتاژ، نصب، تغییر،حرکت و یا تعویض داربست باید تحت نظر شخص ذیصلاح انجام شود. 2- محل نصب داربست باید کاملاً صاف، محکم و بدون یخ زدگی باشد. 3- داربست باید با رعایت فاصله ایمن از خطوط و تجهیزات برقدار نصب شود( حداقل سه متر از خطوط انتقال نیرو و یا حداقل یک متر اگر ولتاژ خطوط انتقال نیرو کمتر از سیصد ولت باشد) مگر اینکه بدون برق بودن و یا برقدار نشدن خطوط توسط مرجع ذیصلاح تضمین شده باشد. 4- در صورتی که ارتفاع سکوی کاری داربست از سطح زمین بیش از 66 سانتی متر باشد باید برای دستیابی به سکوهای کاری از وسایلی همچون نردبانهای ثابت و متحرک، رامپ و یا بالاتر استفاده شود . 5- طراحی و ساخت راههای منتهی به سکوهای کاری باید بر اساس دستورالعمل های استاندارد مربوط انجام پذیرد. 6- نصب تابلو، نوار رنگی و یا لامپ مناسب به طور مشخص بر روی داربستهایی که هنوز کامل نشده اند الزامی است . بدیهی است مجوز استفاده از داربست باید توسط دپارتمان ایمنی و بهداشت صادر شود. 7- داربست پس از نصب باید کاملاً تراز باشد. 8- استفاده از تکیه گاههای بی ثبات همانند بشکه ها، آجرها،جعبه ها و بلوکهای سیمانی برای داربستها ممنوع است. 9- اجزای تشکیل دهنده داربست باید به گونه ای انتخاب شوند که علاوه بر تحمل وزن خود قادر به تحمل حداقل باری معادل چهار برابر بیشترین بار کاری مورد انتظار باشند. 10- در صورتی که فرد یا افرادی در محوطه زیر داربست کار و یا عبور می نمایند می بایست اقدامات ایمنی لازم برای جلوگیری از سقوط مواد و اشیاء انجام شود (نصب توری) 11- داربست باید قبل از هر شیفت کاری و بعد از هر اتفاقی که می تواند ساختار داربست را تحت تاثیر قرار دهد توسط شخص ذیصلاح مورد بازرسی قرار گیرد. 12- کار بر روی داربست باید منطبق بر الزامات این دستورالعمل و رعایت کلیه مسایل ایمنی کار در ارتفاع باشد. 13- کلیه افرادی که قرار است از داربستها استفاده کنند باید دوره آموزشی ایمنی داربستها را دیده باشند ( مونتاژ کاران،کسانی که داربستها را جابجا می کنند، کارگران،تعمیر کاران و بازرسان) 14- زمانی که خطر سقوط اشیاء از بالای سر بر روی سکوی کاری داربست وجود دارد استفاده از حفاظ بالای سر الزامی است. 15- اگر سطوح کاری داربست پوشیده از روغن، برف یا یخ باشد، نباید بر روی داربست کارکرد. 16- در شرایط آب و هوایی بد مثل باد شدید و طوفان نباید بر روی داربستها کار کرد مگر با مجوز مسئولین ذیصلاح و استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب 17- تجمع ابزار، مواد و نخاله ها بر روی داربست ممنوع است. 18- در صورتیکه داربستها متحرک باشند باید حتماً چرخها در محل مناسب قفل شوند. 19- استفاده از کلاه ایمنی مقاوم در برابر ضربه در حین نصب داربست برای تمام کارگران درگیر در عملیات نصب و کارگرانی که در اطراف محل مشغول به کار هستند، الزامی است. 20- اگر ارتفاع داربست بیش از سه متر باشد، کارگران باید در برابر سقوط محافظت شوند. 21- انجام هرگونه تغییر ساختاری بر روی داربستهایی که افراد بر روی آن مشغول به کار می باشند، ممنوع است. 22- داربستهای آسیب دیده یا داربستهایی که بیش از بار توصیه شده بارگذاری شده اند، باید بلافاصله تعمیر و بازرسی شده و تا زمان رفع عیب و نقص استفاده از آنها ممنوع است. 23- داربستهای با ارتفاع بیشتر از 38 متر باید توسط یک مهندس متخصص و ذیصلاح طراحی شده و نسخه ای از طراحی به منظور انجام بازرسی های بعدی در اختیار کارفرما قرار گیرد. نصب داربست های به ارتفاع تا 5/6 متر توسط پرسنل مجرب، و داربست های بلند تر از این مقدار توسط پیمانکار مجرب قابل انجام است. 24- کلیه داربستهای ثابت که نسبت ارتفاع به عرض آنها بیش از چهار به یک باشد، باید در برابر واژگون شدن محافظت شوند. 25- کلیه داربستها باید دارای اتیکت باشند. این اتیکتها در سه نوع در دسترس هستند: الف ) قرمز: اتیکت قرمز نشان دهنده غیر ایمن بودن داربست برای استفاده می باشد و فقط مسئولین نصب داربست مجازند از داربست استفاده کنند ب ) سبز: نشان دهنده آن است که داربست کامل است، بازرسی شده است و در زمان بازرسی در شرایط مطلوب بوده است . این اتیکت فقط برای دو هفته اعتبار دارد و باید بعد از آن مجدداً مورد بازرسی قرار گیرد. ج) زرد: نشان دهنده آن است که داربست بازرسی شده و فقط در صورت استفاده از وسایل حفاظتی کامل در برابر سقوط قابل استفاده است . این اتیکت فقط در جایی به کار برده می شود که کل سکوهای کاری را نمی توان با نرده حفاظت نمود و یا از الوارهای مناسب در کف سکوی کاری استفاده کرد . این اتیکت فقط برای دو هفته اعتبار دارد و بعد از آن باید مجدداً مورد بازرسی قرار گیرد. 26- داربستهایی که در کنار یک سازه نصب می شوند، باید در فواصل افقی حداکثر 9 متر و فواصل عمومی حداکثر 8 متر به سازه متصل شوند. 27- داربست باید چنان تراز ساخته شود که تمامی اتصالاتش به راحتی و بدون نیاز به نیروی اضافی به هم وصل شوند 2. نکات ایمنی پیش از نصب 1) بازرسی از داربست به منظور شناسایی آسیب های مشهود و پس از هر رویدادی که احتمالاً بر یکپارچگی داربست تاثیر گذاشته است، الزامی است. الف ) بازرسی از محل نصب شامل: - وضعیت زمین از نظر تحمل وزن سازه داربست - فاصله تقریبی از خطوط برق - فاصله تقریبی از موانع بالای سر - نیاز به استفاده از حفاظت محل کار از بالا (جلوگیری از سقوط اشیاء) - شرایط وزش باد (جهت وزش، مدت زمان و شدت وزش) ب) بازرسی از مواد و تجهیزات مورد استفاده در ساخت داربست: 2) قبل از شروع کار با داربست،بررسی وضعیت سازه، تراز بودن سازه، وضعیت زیر پایه ای ها و تخته های زیر ساز، بادبندها، الوارهای کف سکوی کار، حفاظ های جانبی، راههای وورد و خروج به سکوی کاری، فاصله از کابلهای برقو بارهای بالای سر نیازمند بازرسی هستند، فقط باید از تجهیزات با وضعیت مطلوب و سرویس شده استفاده شود. تعریف: 3. نکات ایمنی هنگام نصب داربستها
• استقرار ....... ادامه در بخش دوم .....
نظرات شما عزیزان: پيوندها
تبادل
لینک هوشمند
|
|||
|